شناسایی ریشه‌ها با استفاده از DNA: یک کنجکاوی، تفاخر ساده یا نژادپرستی نوین
شجره‌نامه‌ها یا داستان‌های محو و پراکنده‌ای که از اعضای خانواده در مورد پیشینه و قدمت خانوادگی خودمان می‌شنویم، حاوی اطلاعات دقیقی نیستند. شاید در این میان برخی‌ها دوست داشته باشند بدانند که واقعا از کدام قومند یا از آمیزش کدام طایفه‌ها از چه مناطق جغرافیایی بعیدی ایجاد شدهاند. آیا امکان دارد که آنها از نسل پادشاهان یا افراد شاخص قرن‌ها پیش باشند یا نه؟
شاید جالب باشد بدانید که برای برآورده کردن همین کنجکاوی سایت و سرویس‌های آنلاینی ایجاد شده است، مثلا سایتی به نام ancestry.com دو میلیون عضو پولی دارد و سایت دیگری به نام myheritage.com حدود 80 میلیون عضو پولی.
تا پیش از سال 2000، آزمایش شخصی DNA برای آدم‌های عادی، مقرون به صرفه نبود، اما زا این زمان حدود 30 شرکت در این زمینه فعال شدهاند و با مبلغی بین 99 تا 300 دلار، آزمایش DNA انجام می‌دهند.
مشتری این شرکت‌ها و سایت‌ها کافی است که بعد از دریافت بسته مخصوص، به سادگی یک نمونه بزاق یا نمونه بافتی از سطح داخلی گونه که به سادگی هر چه تمام‌تر قابل تهیه است، برای شرکت مورد نظر ارسال کنند.
این شرکت‌ها به شیوه‌های مختلفی DNA را آزمایش می‌کنند. تمرکز برخی بر روی DNA میتوکندریایی است. میتوکندری که معادل فارسی راکیزه را برایش نهاده‌اند یک اندامک داخل سلولی است که نقش نیروگاه سلولی را بازی می‌کند. میتوکندری همواره از تنها و تنها از مادر به فرزند انتقال می‌یابد و بنابراین تحلیل DNA آن می‌تواند اطلاعاتی در مورد پیشینه مادری شما را به دست دهد.
شرکت‌های دیگری هم هستند که تنها ژن‌های کرومزوم Y را بررسی می‌کنند و البته در این میان برخی هم با هزینه بیشتر کل ژنوم مشتری‌هایشان را کند و کاو می‌کنند.
یکی از چیزهایی که همواره با اعلام نتایج این شرکت‌ها به دست می‌آید و ممکن است با تخیلات اولیه خیلی از مشتری‌ها همخوان نباشد، این است افسانه نژاد خاصل یا آن طوری که برخی از افراطی‌ها دوست دارند بگویند -نژاد پاک- چیز موهومی است. اگر با همین بررسی DNA به نسل‌ها قبل برگردیم، می‌بینیم که همه ما به نحوی با هم خویشاوند هستیم.
برخی‌ها هم ممکن است شوک‌زده شوند، مثلا یک خانم 58 ساله به نام سوزی بالنگر، طبق حرف‌های مادربزرگش مطمئن بود که پیشینه آلمانی دارد، اما بررسی DNA او نشان داد که رگه‌هایی از ژنوم بومیان آمریکا هم در DNA وجود دارد. تازه اینجا بود که او متوجه شد که چرا در تابستان پوستش اینقدر برنزه می‌شود یا موهایش اینقدر تیره هستند!
تحلیل DNA او نشان می‌داد که 53 نژاد اروپای غربی، 20 درصد اسکاندیناویایی، 17 درصد ایرلندی و البته 10 درصد هم یادگارهایی از نژادهای دیگر را در خود دارد. او باز هم متقاعد نشد و این بار از خدمات یک سایت دیگر استفاده کرد که نتایج متفاوتی داشتند و نشان می‌داد که 41 درصد اسکاندیناویایی، 23 درصد یهودی اروپایی و 17 درصد ایرلندی است.
تحلیل DNA روز به روز ارزان‌تر، در دسترس‌تر و فراگیرتر می‌شود و شاید در آینده نزدیک در ایران هم علاوه بر مقصاد پزشکی محدود، برای کارهای جانبی دیگر هم مورد استفاده قرار بگیرد. مثلا ممکن است همه به صورت معمول برای احتمال وجود ژنوم مستعدکننده سرطان پستان، بدخیمی‌های دیگر یا بیماری‌هایی مثل هانتینگتون، آزمایش بدهیم.
بیایید این آینده را تجسم کنیم، همین حالا هم خیلی‌ها بدشان نمی‌آید با شجره‌نامه‌های جعلی خود را منتسب به خانواده‌های قدیمی کنند، برخی‌ها برای انتساب‌های مذهبی مشتاق این کارند، برخی هم دوست دارند که بپندارند، ایرانی اصیل آریایی هستند! در این صورت آیا کار و کسب اولیه آزمایشگاه‌های ژنتیکی در آینده در ایران به سمت دیگری سوق نخواهد کرد؟
سؤال انتهایی این است که آیا این خدمات مجاز باشند یا غیرمجاز؟
