ریتالین و داروهای افزایش‌دهنده تمرکز و حافظه چه خطراتی دارند؟

مقدمه: کمتر پزشکی است که مراجعه‌کنندگانی با تقاضاهای عجیب و غریب از باشگاه‌های بدن‌سازی نداشته باشد، در حالی که دوپینگ ورزشی در چامعه چیز کاملا شناخته‌شده‌ای است میزان آگاهی از دوپینگ‌های اصطلاحا ذهنی بسیار کم است. به نظر می‌رسد میزان استفاده دانشجویان و شرکت‌کنندگان آزمون‌های ورودی مختلف از داروهایی که به طور حتم و متأسفانه محدود به داورهای بحث شده در مقاله زیر نیستند، رو به گسترش است و در این میان هنوز یک کارشناسی اصولی برای فهم ابعاد این استفاده و پیامدهای پزشکی و اخلاقی آن انجام نشده است.

مقاله‌ای که 10 روز پیش در روزنامه لوس آنجلس تایمز منتشر شد، ارزش ترجمه‌اش از سوی من و همچنین تعمق بیشتر خوانندگان عزیز را دارد:

دوپینگ ورزشی را فراموش کنید، دیگر دوره، دوره دوپنیگ مغزی است!

در حالی که مقامات لیگ بیسبال آمریکا، درگیر پاک کردن ورزش بیسبال از داروهای توان‌افزا هستند، افراد دیگر جامعه مشغول آزمودن داروهای مختلف برای رسیدن به جایگاه‌های بهتر در زندگی مدرن هستند، با وجود آثار جانبی شناخته شده این داروها، دانشگاهیان،  موسیقی‌دانان کلاسیک، مدیران شرکت‌ها، دانش‌آموزان و حتی بازیکنان حرفه‌ای پوکر شروع به استفاده از داروهای افزاینده قوای ذهنی برای تمرکز و کنترل احساساتشان کرده‌اند.

پل فیلیپس یک بازیکن حرفه‌ای پوکر از داروی «ادرال» Adderall که در اختلال «کاهش توجه» attention deficit استفاده می‌شود و همچنین داروی دیگری به نام پرووجیل Provigil که در خواب‌آلودگی مفرط کاربرد دارد، استفاده می‌کند. او عقیده دارد که این داروها او را مبدل به بازیکن بهتری کرده است و به او کمک کرده که 2.3 میلیون دلار به دست آورد.

ریتالین، داروی دیگری که در کودکان سنین مدرسه‌ای که بیش‌فعال هستند و اختلال توجه دارند، استفاده می‌شود و همچنین داروی ایندرال که از دسته
داروهای مسدودکننده گیرنده بتا آدرنرژیک است، از جمله داروهایی هستند که برای افزودن بر کارایی شناختی و ارتقای وضعیت ذهنی مورد استفاده قرار می‌گیرند. برخی‌ها هم از داروی Aricept یا Donepezil که در بیماری آلزایمر تجویز می‌شود، استفاده می‌کنند.

اثرات این داروها به صورت گسترده در افراد سالم، مورد بررسی قرار نگرفته، ولی اثرات فیزیولوژیک آنها شناخته شده است.

همه داروهایی که به آنها اشاره شد، تنها اشکال ابتدایی داروهای بسیاری قوی‌تری هستند که آزمایشگاه‌ها قصد روانه کردنشان را به بازار دارند.

برخلاف استروئیدهای آنابولیک، هورمون رشد و داروهای افزایش‌دهنده ظرفیت انتقال اکسیژن خون که رقابت‌های ورزشی را آلوده‌اند، استفاده از داروهای افزاینده قوای ذهنی بازتاب و عکس‌العمل مشابهی در رسانه‌ها و جامعه نداشته‌ است، افرادی هم که از این داروها استفاده می‌کنند، معتقدند که این داروها به آنها توانایی‌های اضافی غیرمنصفانه‌ای در رقابت با دیگران نمی‌دهد و تنها سبب می‌شود که بتوانند از مهارت‌هایشان بهتر استفاده کنند. در حال حاضر قانونی برای ممنوعیت استعمال این داروها در شرایطی که به صورت قانونی نسخه شده باشند، ‌وجود ندارد.

چارلز یسالیس Charles E. Yesalis، یک پژوهشگر مسائل دوپینگ و استاد بازنشسته دانشگاه ایالتی پنسیلولنیا می گوید که: «چرا همه فکر می‌کنند که دوپینگ محدود به ورزشکاران است؟ اگر داروهایی برای سرمایه‌گذاران بانک‌ها، روزنامه‌نگاران، معلمان و دانشمندان وجود داشته باشد که به موفقیت بیشتر آنها کمک کند، آنها از این داروها استفاده خواهند کرد.»

بعد از جنگ‌ جهانی اول، جراحی پلاستیک برای کمک به سربازانی که دچار بدشکلی صورت شده بودند، پیشرفت‌های بسیار زیادی کرد، اما به زودی از این دانش برای زیباتر کردن افراد سالم و کم کردن چین و چروک‌های پوست استفاده شد. در حال حاضر، افزایش استفاده از داروهای افزاینده توان ذهنی، دقیقا چنین حالتی دارد.

در تحقیقی که در سال 2005 انجام شد، معلوم شد که 4 تا 7 درصد دانشجویان دوره کالج از داروهای مورد استفاده از در اختلال بیش‌فعالی-کاهش توجه ADHD دست کم یک بار، برای تمرکز بیشتر در هنگام امتحانات و یا بیدار ماندن در شب امتحان استفاده کرده‌اند. در بعضی از کالج‌ها هم بیش از یک چهارم دانشجویان گفته بودند که تجربه استفاده از این داروها را دارند.

یک روانشناس دانشگاه کمبریج، شخصا در این مورد تجربه جالبی داشته است. دوست این روانشناس که به خاطر بیماری نورولوژیک داروی Provigil  استفاده می‌کرده است، تعدادی از قرص‌هایش را به او داد و به او پیشنهاد کرد که از این دارو برای تمرکز بیشتر استفاده کند. او اثرات قرص را می‌دانست و وسوسه شد که این دارو را آزمایش کند. وسوسه بر او غلبه کرد و وی توانست ساعت‌ها پشت کامپیوترش با تمرکز کار کند.

البته او شک دارد که چنین اثری واقعا به خاطر دارو بوده است و یا به اثر کاذب «دارونما» مربوط می‌شود. این روانشناس روز پنجشنبه هفته قبل یک نظرسنجی اینترنتی راه انداخت تا از دانشمندان شرکت‌کننده در نظرسنجی بپرسد به چه میزان تجربه استفاده از داروهای افزاینده قوای ذهنی را دارند.

فیلیپس یک بازیکن پوکر، پنج سال پیش استفاده از داروی Adderall را به خاطر ابتلا به اختلال بیش فعالی-کاهش توجه ADHD شروع کرد. این دارو با افزودن سطح دوپامین مغز، بر میزان توجه می‌افزاید. مدتی بعد، همین بازیکن استفاده از داروی Provigil  را آغاز کرد، دارویی که هنوز مکانیسم دقیق اثر آن شناخته نشده است، اما تصور می‌رود که افزودن بر کارایی دوپامین ، قسمتی از مکانیسم احتمالی اثر آن باشد. او عقیده دارد که این دارو بر میزان توجه و تمرکز او افزوده است و به او کمک کرده است که در تورنمنت‌های بزرگ، موفق‌تر باشد.

در دنیای موسیقی کلاسیک، استفاده از ایندرال دیگر چیز پیش و پا افتاده‌ای شده است، این دارو گیرنده‌های آدرنالین را در عروق قلب و همچنین مغز مسدود می‌کند. و با این مکانیسم از پریشانی و اضطراب هنرمندان کم می کند. به همین خاطر است که سارا توک Sarah Tuck یک فلوتیست سمفونی سن دیه‌گو از این دارو استفاده می‌کند.

خانم توک 41 ساله از 15 سال پیش، یعنی همان زمانی که شروع به کار حرفه‌ای نوازندگی کرد، از ایندرال استفاده می‌کند. «وقتی قلبتان به شدت می‌زند، دست‌هایتان می‌لرزد و به سختی نفس می‌کشید، اجرای برنامه کار دشواری است.»

یک دهه پیش، این خانم در تحقیقی شرکت کرد که بر اساس نتایج آن معلوم شد که یک چهارم فلوتیست‌ها، قبل از همه اجراها و یا بعضی از اجراهایشان از داروی ایندرال استفاده می‌کنند. البته او عقیده دارد میزان استفاده از این دارو در میان موسیقی‌دان‌ها بسیار گسترده‌تر است و سه چهارم آنها دست کم به صورت گاهگاهی از این دارو استفاده می‌کنند.

با مراجعه به پزشکان به آسانی می‌شود، نسخه‌های حاوی داروی ایندرال تهیه کرد. خانم توک می گوید که بعضی از پزشکان به او گفته‌اند که خودشان قبل از جلسات ارائه مقاله و سخنرانی از این دارو استفاده می‌کنند.

برخی‌ها بر وزن «جراحی زیبایی» لقب «نورولوژی زیبایی» را بر چنین استفاده‌هایی از داروهای اعصاب داده‌اند.

باید توجه داشت که استفاده از داروهای افزاینده قوای ذهنی بی‌خطر نیست.

ریتالین، ادرال و سایر داروهایی که در ADHD استفاده می‌شوند، می توانند موجب سردرد و بی‌خوابی و کاهش اشتها شوند. درد شکمی و اسهال هم از عوارش جانبی شناخته شده ریتالین هستند. پرووجیل می‌تواند استفاده کننده را عصبی و مضطرب کند و باعث سردرد شود. ایندرال می‌تواند باعث خواب‌آلودگی، احساس خستگی و خس‌خس سینه شود.

نتایج یک تحقیق دانشگاه آکسفورد نشان داد که ، داروی Aricept بر میزان کارایی خلبان‌ها هنگام آموختن مهارت‌های تازه حین کار با شبیه‌ساز پرواز می‌افزاید. اما در عین حال آثار جانبی‌ دارو مانند سرگیجه و استفراغ چیزی نیست که برای خلبان‌ها، خواستنی باشد.

تا به حال تحقیقاتی در مورد اثرات جانبی استفاده درازمدت از داروهای افزاینده قوای ذهنی انجام نشده است. به علاوه باید متوجه واکنش‌ها و موضع‌گیری‌های کسانی که از این داروها استفاده نمی‌کنند، در قبال افرادی که با استفاده از این داروها به موفقیت بیشتری دست پیدا می‌کنند، بود.

در مقاله‌ای که امروز در مجله نیچر Nature به چاپ رسید، پیامدهای اخلاقی استفاده از این داروها مورد بحث قرار گرفته است. ما مجبور هستیم که به زودی راهبردهای شفافی درباره منصفانه بودن استفاده از این داروها اتخاذ کنیم. استفاده از این داروها بی‌شک نظرات متناقضی را موجب می‌شود، در حالی که ممنوعیت استفاده از این داروها در آزمون‌ها ورودی کالج‌ها و دانشگاه‌ها، عقلانی است، ممکن است مشوق‌هایی برای استفاده از آنها در مورد کارکنان مشاغل حساسی همچون نظامیان و کنترل‌کننده‌های ترافیک هوایی و پروازهای فرودگاه‌ها وجود داشته باشد.