دژاوو یا آشناپنداری چیست؟ چرا آن را حس می‌کنیم و چه انواعی دارد؟

در این پست یک اصطلاح و حالت جالب در روانشناسی و روانپزشکی را توضیح می‌دهم و درباره اشاراتی که در طول تاریخ به آن در ادبیات ، موسیقی و سینما شده است، می‌نویسم:

دژاوو Déjà vu یک اصطلاح فرانسوی است که «قبلا دیده شده» یا بهتر از آن آشناپنداری معنی کرده و ترجمه کرده‌اند، به آن پاراآمنزیا paramnesia هم می‌گویند. (پارا معنی موازی می‌دهد و قسمت دوم یعنی mnimi معنی حافظه)

دژاوو حالتی است که در آن شخص احساس می‌کند ، چیزی را که الان در حال رخ دادن است ، قبلا تجربه کرده است.

این اصطلاح را روانشناس فرانسوی به نام «امیل بویراک» (1851–1917) در کتابش با عنوان «آینده دانش روانشناسی» برای نخستین به کار برد.

شخصی که دژاوو را ترجبه می‌کند یک احساس آشنایی عجیب با چیزی که در حال رخ دادن است ، احساس می‌کند ، گویی قبلا آن صحنه را در خواب دیده است ، حتی گاهی یک حس قوی به او می‌گوید که آن حادثه واقعا قبلا در برهه‌ای از زمان برایش رخ داده است.

دژاوو چیز غیرشایعی نیست ، در مطالعاتی که انجام شده است ، 70 درصد افراد گفته‌اند که دست‌کم یک بار دژاوو داشته‌اند.

ردپاهایی از اشارات نویسندگان را به دژاوو می‌توان در آثارشان یافت. اخیرا پژوهشگران توانسته‌اند با هیپنوتیزم ، حالاتی شبیه دژاوو در اشخاص مورد آزمایش ایجاد کنند.

انواع مختلفی دژاوو:

Déjà vécu:

Déjà vécu معمولا «قبلا زندگی شده» ترجمه می‌شود و به معنی آن است که شخص تصور می‌کند بازه‌ای از زمان را که فعلا می‌گذراند ، قبلا با همه جزئیات تجربه کرده است.

در یادداشت‌های چارلز دیکنز به این نوشته‌ها در مورد Déjà vécu برمی‌خوریم:

«همه ، حس و حالی را تجربه کرده‌ایم که گاهی سراغ ما می‌آید ، که در آن حس می‌کنیم آنچه را در حال گفتن و یا انجام  دادنش هستیم ، قبلا در زمان دوری گفته‌ایم و انجام داده‌ایم ، یا اینکه محیط اطرافمان را با همان چهره‌ها ، اشیا و شرایط قبلا تجربه کرده‌ایم ، و یا اینکه می‌دانیم بعد از یک سخن ، چه حرفی خواهیم زد ، چرا که آن حرف‌ها را به یاد می‌آوریم!»

Déjà senti

Déjà senti را می‌توان «قبلا حس شده» ترجمه کرد ، بر خلاف Déjà vécu در Déjà senti حس و حال تجربه قبلی شرایط ، فقط به صورت موقت در یک شخص حس می‌شود.

نخستین بار دکتر John Hughlings Jackson درسال 1989 در یادداشت های پزشکی‌اش در مورد یک شخص مبتلا به صرع قسمت گیجگاهی مغز temporal lobe or psychomotor epilepsy ، این حالت را توضیح داده است. با گذشت مدتی حتی در حد چند دقیقه از تجربه چنین حالتی ، دیگر آن اشخاص همان حس و حال قبلی را در مورد اتفاق افتادن قبلی حوادث و تجربیاتشان نخواهند داشت.

Déjà visité

Déjà visité را «قبلا ملاقات شده» ترجمه می‌کنند. این حالت شایع نیست و در آن شخص برای مثال می‌تواند راهش را در شهر یا محلی که قبلا به آن نرفته است ، پیدا کند. Déjà visité با Déjà vécu از این لحاظ تفاوت دارد که در آن شخص در موردجزئیات جغرافیایی و مشخصات سه بعدی محل جدید ، صحبت می‌کند.

به احتمال زیاد در این مورد قبلا در روزنامه‌ها و صفحات حوادث مجله‌ها چیزهایی خوانده‌اید و متحیر مانده اید که این حرف‌ها راست هستند یا دروغ. بعضی‌ها رؤیاها ، تناسخ و یا سفرهای روح در خارج بدن را توجیه آن می‌دانند ولی پژوهشگران خواندن جزئیات دقیق جغرافیایی یک محل را توجیه‌‌کننده آن می‌دانند.

سر والتر اسکات خالق اثر مشهور ایوانهو ، در رمان گای مانرینگ به Déjà visité اشاره کرده است.

پژوهش‌های علمی

پژوهش‌های نوروفیزیولوژی و رونشناسی ، دژاوو را یک حالت «پیش‌آگهی» و یا «غیب‌گویی» نمی‌دانند ، بلکه آن را یک اختلال حافظه و ناشی از تداخل حافظه کوتاه‌مدت و بلندمدت ارزیابی می‌کنند.

دژاوو و ارتباط با بیماریهای روانپزشکی

یک همبسنگی بین احاسس دژاوو و بیماری‌هایی روانپزشکی مانند روان‌گسیختگی (شیزوفرنی) و اضطراب وجود دارد. احتمال رخ دادن دژاوو در افرادی که این اختلالات را دارند ، بیشتر است.

در افرادی که صرع قسمت گیجگاهی کغز دارند ، دژاوو بیشتر از همه دیده می‌شود. همین مطلب باعث شده بعضی از محققان ، دژاوو را کلا به خاطر تخلیه‌های عصبی غیرطبیعی بدانند.

مصرف بعضی از داروها می‌تواند ، باعث شود احتمال دژاوو بالا برود. در سال 2001 مورد یک بیمار مبتلا به آنفلوآنزا گزارش شد که برای تخفیف علایمش به وی آمانتادین و phenylpropanolamine تجویز شده بود و متعلقب آن ، حالتی شبیه دژاوو در شخص ایجاد شده بود به طوری که در وسط دوره درمان فکر می‌کرد ، قبلا یک دوره درمان را به اتمام رسانده است.

داروهایی که باعث افزایش دوپامین در مغز بشوند می‌تواند احتمال دژاوو را افزایش دهند.

دژاوو و توجیه‌های غیرعلمی

پاره ای دژاوو را مرتبط با رؤیاها می‌دانند ، آنها معتقدند از آنجا که بیشتر خواب‌ها صبح روز بعد به یاد آورده نمی‌شوند ، بعضی از آنها به حافظه بلندمدت منتقل می‌شوند و بعدها در شرایط واقعی مشابه ، شخص سایه‌ای از رؤیاها را به یاد می‌آورد و تصور می‌کند آنها وقایع را قبلا تجربه کرده است.

اما برخی هم دژاوو را به کلی با تناسخ ربط می‌دهند. معتقدان به تناسخ باور دارند که روح آدمی بارها کالبدهای مختلفی را تجربه می‌کند و وقتی انسان می‌میرد ، روحش در کالبد دیگری ، تجسد پیدا می‌کند. بنابراین دژاوو ناشی از به یاد آوردن حوادثی است که ورح در کالبد دیگر گذرانده است.

دژاوو و سینما

اشارات زیادی به دژاوو در سریال‌ها و فیلم‌های مشهور شده است ، ‌از میان آنها مشهورترینشان اینها هستند:

در فیلم کلاسیک درخشش The Shining متصدی هتل -جک- یک صحنه دژاوو دارد.

در فیلم ماتریکس ، کاراکتر «نئو» وقتی گربه‌ای را دو بار می‌بیند ، «ترینیتی» به وی توضیح می‌دهد که وی یک دژاوو داشته است و دژاوو ناشی از یک اشتباه در ماتریکس است و هنگامی اتفاق می‌افند که ماشین‌ها چیزی را تغییر می‌دهند.

دژاوو همچنین عنوان فیلمی از تونی اسکات در سال 2006 با بازی دنزل واشنگتن است که در مورد مسافرت زمانی است.
(تریلر فیلم)

دژاوو و موسیقی :

خوانندگان زیادی ترانه های با عنوان یا مضمون دژاوو داشته اند:

گروه مشهور Iron Maiden در آلبوم Somewhere In Time  ترانه‌ای با این مضمون دارد.

بیونسه Beyoncé Knowles در سال 2006 ، ترانه ای با نام دژاوو خوانده است.

گروه Ace of Base در آلبوم The Bridge در سال 1995 ترانه ای با نام My Déjà Vu دارد.

جان فوگرتی هم ترانه ای به نام دژاوو نوشته و خوانده است.

در آلبوم This is Where I came in گروه مشهور بی جیز ، ترانه‌ای با نام دژاوو دارد.

یک گروه راک نیوزیلندی به نام Deja Voodoo وجود دارد.

دژاوو ادبیات:

مارسل پروست در شاهکار ادبی‌اش « در جستجوی زمان از دست رفته» ، در توصیف زندگی راوی داستان ، چهار لحظه دژاوو را شرح می‌دهد ، در طی این لحظات راوی قسمت زیادی از حافظه از دست رفته اش را به دست می‌آورد.

استفان کینگ هم داستان کوتاهی در مورد تجربه هراس‌انگیز دژاوو دارد.

در فصل پنجم لمونی اسنیکت ، به دژاوو اشاره شده است.